Yılın en karanlık günü kapıda. 21 Aralık Pazar günü, ekvatorun kuzeyinde yılın en kısa gündüzü ve en uzun gecesi yaşanacak. Kış gün dönümü olarak adlandırılan bu astronomik olayla birlikte kuzey yarım kürede kış mevsimi resmen başlarken, güney yarım kürede ise yılın en uzun günü yaşanacak ve yaz mevsimine girilecek.
Gün dönümü anlamına gelen “solstice” kelimesi, Latince güneş anlamındaki “sol” ve durmak anlamına gelen “stitium” sözcüklerinden türetiliyor. Bu kavram, Güneş’in gökyüzündeki yıllık yükselme ve alçalma hareketinde adeta “durakladığı” noktayı temsil ediyor.
Kış gün dönümünde Güneş, gökyüzünde yıl boyunca çizdiği en alçak ve en kısa yayı oluşturuyor. Bu nedenle gün ışığı süresi en aza inerken, gece en uzun halini alıyor. Ancak Güneş ışığını sevenler için iyi haber de bu tarihle birlikte geliyor: Gün dönümünden sonra Güneş yeniden yükselmeye başlayacak ve haziran ayının sonuna kadar gündüz süreleri her gün birkaç dakika daha uzayacak.
Binlerce yıllık bir gökyüzü geleneği
İnsanlık, gün dönümlerini binlerce yıldır önemli bir dönüm noktası olarak kabul ediyor. Stonehenge gibi antik yapılar, Güneş’in gün dönümlerindeki konumuyla hizalanacak şekilde inşa edilerek bu göksel olaylara verilen önemi gözler önüne seriyor.
Dünya’nın eğimi her şeyi belirliyor
Dünya, Güneş etrafındaki yolculuğunu belirli bir eksen eğikliğiyle sürdürüyor. Bu eğim, Güneş ışığının yıl boyunca gezegenin kuzey ve güney yarım kürelerine eşit dağılmamasına neden oluyor. Gün dönümleri, bu eğimin Güneş’e doğru ya da Güneş’ten uzağa en üst seviyeye ulaştığı anları ifade ediyor. Bu da gece ve gündüz süreleri arasındaki farkın en yüksek noktaya çıkması anlamına geliyor.
Kuzey yarım kürede kış gün dönümü, Dünya’nın bu yarısının Güneş’ten en fazla uzaklaştığı anı temsil ediyor. Bu yıl 21 Aralık’a denk gelen gün dönümü, yılın en kısa günü ve en uzun gecesi olarak kayıtlara geçecek.
Ekinoks ile farkı ne?
Gün dönümüyle sıkça karıştırılan ekinoks ise farklı bir gök olayı. Ekinoks sırasında Dünya’nın ekseni, her iki yarım kürenin de Güneş’ten eşit ışık alacağı şekilde konumlanıyor. Bu tarihlerde gece ve gündüz süreleri dünya genelinde neredeyse eşit oluyor. Kuzey yarım kürede sonbahar ekinoksu eylül, ilkbahar ekinoksu ise mart ayında yaşanıyor.
Astronomik ve meteorolojik kış farklı
Mevsimler iki farklı şekilde tanımlanıyor. Astronomik mevsimler, Dünya’nın Güneş etrafındaki hareketine ve eksen eğikliğine göre belirlenirken; meteorolojik mevsimler sıcaklık döngülerine dayanıyor. Meteorologlara göre kış 1 Aralık’ta başlıyor. Ancak gökyüzüne göre kışın resmi başlangıcı, kış gün dönümüyle birlikte gerçekleşiyor.
